Stosunki polsko-ukraińsko-żydowskie ...

01.08.2009 08:41:05

W dniach 22-23 czerwca w Przemyślu odbyły się Międzynarodowe Warsztaty Naukowe pt. Stosunki polsko-ukraińsko-żydowskie na Kresach Wschodnich w okresie okupacji niemieckiej i Zagłady, 1941-1944. Prezentujemy relację z tego wydarzenia oraz galerię fotograficzną

Międzynarodowe Warsztaty Naukowe

STOSUNKI POLSKO-UKRAIŃSKO-ŻYDOWSKIE NA KRESACH WSCHODNICH
W CZASIE OKUPACJI NIEMIECKIEJ I ZAGŁADY, 1941-1944

Przemyśl, 22-23 czerwca 2009

Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy IFiS PAN oraz Tkuma All-Ukrainian Center for Holocaust Studies zorganizowało we Lwowie międzynarodową konferencję naukową Kresy Wschodnie pod okupacją sowiecką 1939-1941; stosunki ukraińsko-polsko-żydowskie, życie społeczne i wzajemne relacje. Konferencja ta była okazją do spotkania badaczy polskich, ukraińskich oraz żydowskich oraz szansą na wypełnienie luk w polskiej oraz ukraińskiej historiografii – pokazała ona również, jak ważne jest organizowanie tego typu przedsięwzięć. Stąd dwa lata później w Przemyślu zorganizowano drugą edycję konferencji – tym razem poświęconą okresowi niemieckiej okupacji Małopolski Wschodniej/Zachodniej Ukrainy w latach 1941-1944. Kierując się postulatami uczestników lwowskiego spotkania, przemyska edycja została wzbogacona o warsztaty edukacyjne dla nauczycieli polskich i ukraińskich. W czasie konferencji uczestnicy mieli także okazję poznać historię wielokulturowego Przemyśla oraz jego współczesne ślady w tkance miasta dzięki wycieczce zorganizowanej przez Łukasza Biedkę.
Naukowcy z Ukrainy, Polski, Izraela oraz Kanady mieli szansę wysłuchania ponad dwudziestu referatów oraz trzech dyskusji panelowych. Konferencja miała charakter interdyscyplinarny; oprócz problemów wzajemnych relacji, stosunków społecznych, politycznych czy życia codziennego, wystąpienia dotyczyły również różnych ujęć tego tematu w historiografii, dyskursie publicznym, a nawet literaturze. Podobnie jak w przypadku konferencji lwowskiej, były to tematy wzbudzające żywe dyskusje uczestników, wokół których przez lata narosło wiele kontrowersji i nieporozumień wymagających rzeczowej rozmowy i zapoznania się z różnymi punktami widzenia. Ten ostatni problem został poruszony m.in. w inauguracyjnym referacie 'Kwestia żydowska' jako kryterium: niemiecka inwazja na Polskę (1939) oraz Związek Radziecki (1941), wygłoszonym przez Prof. Dana Michmana, historyka Instytutu Yad-Vashem oraz profesora Uniwersytetu Bar Ilan z Izraela, w którym szczegółowo przedstawił różne problemy z periodyzacją Zagłady.

Pierwsza sesja poświęcona była analizie źródeł na temat relacji ukraińsko-polsko-żydowskich podczas II wojny światowej. W otwierającym ją wystąpieniu Paweł Szapiro (Warszawa) przedstawił obraz pierwszych miesięcy niemieckiej okupacji Kresów w polskiej prasie konspiracyjnej; prof. Jan Grabowski (Warszawa/Ottawa) zaprezentował – na podstawie bardzo ciekawych akt lwowskiego Sondergerichtu – obraz sytuacji Żydów pod okupacją niemiecką, zaś Marco Carynnyk (Toronto, Kanada) wygłosił komunikat na temat działalności Romana Szuchewicza w świetle materiałów archiwalnych polskich, izraelskich oraz ukraińskich. Referaty te uzupełniły wystąpienia Inessy Nossenko (Zaporoże, Ukraina), prezentujące ukraińską historiografię stosunków żydowsko-ukraińsko-polskich podczas II wojny światowej oraz Łukasza Opozdy (Kraków) na temat relacji polsko-żydowskich we współczesnym dyskursie polskich środowisk skrajnie prawicowych na przykładzie mordu w Jedwabnem.

Sesję tę zakończyła bardzo żywa dyskusja panelowa na temat metodologii badań nad zagadnieniem stosunków międzynarodowych w okresach zmian historycznych. W czasie dyskusji poruszano problemy związane z formułowaniem polityki historycznej, obiektywizmu analiz oraz metodologicznych ujęć tematu – w tym ostatnim przypadku, dyskutanci zwrócili uwagę na ważność studiów interdyscyplinarnych.

Tematy te zostały poszerzone podczas wystąpień w drugiej sesji, która dotyczyła idei narodowych oraz narodowej historii. I tak: dr Igor Shchupak (Dniepropietrowsk, Ukraina) przedstawił w interesującym wystąpieniu idee narodowe w trójkącie ukraińsko-polsko-żydowskim w latach 1941-1944 oraz jak mity i stereotypy wpływają na formułowanie nacjonalnej ideologii, zaś Tetiana Meleshchenko (Kijów, Ukraina) wygłosiła referat o ideologiach narodowych i narodowej historii na podstawie materiałów dotyczących relacji polsko-ukraińskich podczas II wojny światowej. Ciekawym uzupełnieniem tych punktów widzenia było wystąpienie Łukasza Biedki (Warszawa) na temat poczucia wstydu oraz poczucia dumy i kształtowania psychologicznych zabiegów wokół narodowego wizerunku w debacie historycznej. Sesję tę zakończyła również dyskusja panelowa na temat Ukraińskie, polskie i żydowskie idee narodowe a problem w relacjach międzyetnicznych, podczas której dyskutowano problem nacjonalizmów oraz tzw. „trudnych pytań” w relacjach ukraińsko-polsko-żydowskich.

Dzień drugi konferencji otworzyła sesja poświęcona Żydom w czasie Zagłady wobec kwestii „ukraińskiej” i „polskiej” oraz problemowi relacji Żydów i ukraińskiego ruchu narodowego. Sesję tę otworzył interesujący referat prof. Aharona Weissa (Jerozolima) na temat zmian w rozwoju polityki OUN-UPA w stosunku do Żydów w latach 1939-1944 na pograniczu polsko-ukraińskim. Temat ten rozwinął także dr. hab Grzegorz Motyka (Warszawa) w swoim wystąpieniu Ukraińska Powstańcza Armia a Żydzi 1942-1945. Z kolei trzy referaty poświęcono pogromom Żydów na Kresach Wschodnich/Zachodniej Ukrainie po wkroczeniu armii niemieckiej; dr. hab. Andrzej Żbikowski (Warszawa) przedstawił przyczyny oraz znaczenie antyżydowskich pogromów we Lwowie w lipcu i sierpniu 1941 r., Marco Carynnyk omówił rolę OUN w pogromie we Lwowie 1 lipca 1941 roku, zaś dr Oleksandr Kruglov (Charków, Ukraina) zajął się relacjami międzyetnicznymi w kontekście pogromów Żydów na Zachodniej Ukrainie latem 1941 roku.

Tematyka ta była również poruszana w czwartej sesji, zatytułowanej Ukraińcy, Polacy, Żydzi w przeddzień oraz wobec niemieckiej okupacji i Zagłady Żydów. W sesji tej prof. Maksym Gon, (Równe, Ukraina) w swoim wystąpieniu przedstawił sytuację Żydów w kontekście ścierających się nacjonalizmów ukraińskich i polskich Ukraińcami i Polakami (1923-1941), zaś dr Faina Vinokurova (Winnica, Ukraina) omówiła relacje ukraińsko-żydowsko-polskie w latach 1939-1944. Z kolei prof. Tetiana Ladychenko (Kijów, Ukraina) w swoim referacie poruszyła problem Żydów na Zachodniej Ukrainie a polskiej polityki emigracyjnej; temat ten uzupełniła dr Olena Suchkova (Donieck, Ukraina), omawiając deportacje ludności polskiej z zachodnich regionów Ukraińskiej SSR w okresie od lutego 1940 do czerwca 1941. Dr Tamara Bakka (Kijów, Ukraina) w swym referacie pokazała stereotyp wizerunku Żyda w polskiej i ukraińskiej ideologii narodowej na podstawie materiałów dotyczących Zachodniej Ukrainy podczas II wojny światowej. Alex Denisenko (Lwów, Ukraina) oraz prof. Wacław Wierzbieniec (Rzeszów) w swoich referatach przedstawili problem stosunków polsko-żydowsko-ukraińskich w miastach Kresów Wschodnich/ Ukrainy Zachodniej; Alex Denisenko omówił przykład Sokala jako “Judenstadtu”, zaś prof. Wierzbiniec na przykładzie Brzeżan i Przemyśla w czasie II wojny światowej zadał pytanie, czy jest możliwe modelowe ujecie specyfiki stosunków polsko-żydowsko-ukraińskich w obrębie jednego miasta. Na pytanie to próbowało odpowiedzieć dwoje naukowców z Lublina; dr Jarosław Kit omówił życie codzienne we Lwowie w okresie II wojny, zaś dr Monika Szabłowska- Zaremba zaprezentowała literackie ujęcie tematu na przykładzie Drohobycza w twórczości A. Chciuka i H. Grynberga. Część naukowa konferencji zakończyła się dyskusją panelową pt. Ukraińsko-polsko-żydowskie stosunki podczas II wojny: problemy i perspektywy badawcze oraz podsumowaniem, w czasie którego uczestnicy zgłosili kilka tematów na kolejne konferencje dotyczące poruszanych w Przemyślu zagadnień oraz konieczność szybkiego opracowania tomów pokonferencyjnych.

Dzień trzeci, jak wspominano, poświęcony był w całości warsztatom dla nauczycieli polskich i ukraińskich, podczas których mieli oni okazję zapoznać się z programami nauczania, sposobem poruszania tematów relacji polsko-żydowsko-ukraińskich w podręcznikach szkolnych oraz metodologiami nauczania. Warsztaty te były bardzo owocne – zarówno dla strony polskiej, jak i ukraińskiej i stały się cenną platformą wymiany doświadczeń.

PROGRAM:

program w formacie PDF

PONIEDZIAŁEK, 22 CZERWCA

9.00 – 9.15 OFICIJALNE OTWARCIE KONFERENCJI:

Jakub Petelewicz (CENTRUM BADAŃ NAD ZAGŁĄDĄ ŻYDÓW IFiS PAN)
Igor Shchupak (OGÓLNOUKRAIŃSKIE CENTRUM BADAŃ NAD ZAGŁADĄ ŻYDÓW TKUMA)
Aharon Weiss (AJDC JERUSALEM, IZRAEL; DORADCA NAUKOWY OGÓLNOUKRAIŃSKIEGO CENTRUM BADAŃ NAD ZAGŁADĄ ŻYDÓW TKUMA)

9.15 – 10.00
Prof. Dan Michman, historyk Instytutu Yad-Vashem, profesor Uniwersytetu BarIlan, Przewodniczący Międzynarodowej Rady Naukowej Centrum Tkuma, Jerozolima, Izrael
„Kwestia żydowska” jako kryterium: niemiecka inwazja na Polskę (1939) oraz Związek Radziecki (1941) i ich znaczenie dla Niemców oraz ludności miejscowej.

PANEL 1.
ANALIZA ŹRÓDEŁ NA TEMAT HISTORII STOSUNKÓW UKRAIŃSKO-POLSKO-ŻYDOWSKICH PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ
Moderatorzy: Prof. Dan Michman, Izrael, Dr. Faina Vinokurova, Ukraina

10.00 – 10.20
Paweł Szapiro, Stowarzyszenie Kultury Żydowskiej BEIT Warszawa, Polska
Pierwsze miesiące niemieckiej okupacji Kresów jako temat w polskiej prasie konspiracyjnej.

10.20 – 10.40
Dr. Marta Cobel-Tokarska, Szkoła Nauk Społecznych, Polska Akademia Nauk, Polska
Obraz „Shoah od kul” w pamięci świadków – analiza wywiadów narracyjnych prowadzonych przez zespół Patricka Desbois Yahad-In Unum na Ukrainie

10.40 – 11.00 Przerwa

11.00 – 11.20
Dr. hab. Grzegorz Hryciuk, Wydział Historyczny, Uniwersytet Wrocławski, Polska
Ocaleni z Zagłady. Żydzi w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w 1944

11.20 – 11.40
Mgr Łukasz Opozda, Centrum Badań nad Holocaustem, Uniwersytet Jagielloński, Polska
Pamięć o wydarzeniach w Jedwabnem w dyskursie polskich środowisk skrajnie prawicowych.

11.40 – 12.00
Inessa Nosenko, starszy wykładowca historii w Chortyckim Centrum Edukacyjno-Resocjalizacyjnym, Zaporoże, Ukraina
Ukraińska historiografia stosunków żydowsko-ukraińsko-polskich podczas II wojny światowej

12.00 – 12.20
Prof. Jan Grabowski, Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, Wydział Historii Uniwersytetu w Ottawie, Kanada
Sprawy żydowskie w świetle akt lwowskiego Sondergerichtu

12.30 – 13.30 OKRĄGŁY STÓŁ
METODOLOGIA BADAŃ NAD ZAGADNIENIEM STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH W OKRESACH ZMIAN HISTORYCZNYCH: ŹRÓDŁA I OBIEKTYWIZM ANALIZ
Moderatorzy: Prof. Dan Michman, Izrael, Prof. Jan Grabowski, Kanada, Prof. Maksym Gon, Ukraina

13.30 – 14.30 Przerwa

PANEL 2.
KWESTIE I IDEE NARODOWE WOBEC PRÓBY CZASU
Moderatorzy: Dr Olena Suchkova, Ukraina, Prof. Wacław Wierzbieniec, Polska

14.30 – 14.50
Łukasz Biedka, Polska
Między poczuciem wstydu a poczuciem dumy – psychologiczne zabiegi wokół narodowego wizerunku w debacie historycznej

14.50 – 15.10
Dr Igor Shchupak, dyrektor naukowy Ogólnoukraińskiego Centrum Badań nad Zagładą Żydów Tkuma, redaktor naukowy wydawnictwa „Premier”, Dniepropietrowsk, Ukraina
Idee narodowe w trójkącie ukraińsko-polsko-żydowskim (1941-1944).

15.10 – 15.30
mgr Tetiana Meleshchenko wykładowca Instytutu Metodologii Nauczania Historii, Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. M. Dragomanowa, Kijów, Ukraina
Ideologie narodowe i narodowa historia (na podstawie materiałów dotyczących relacji polsko-ukraińskich podczas II wojny światowej)

15.30 – 16.30 PYTANIA, DYSKUSJA

16.30 – 17.00 Przerwa

17.00 – 18.00 PANEL DYSKUSYJNY
Ukraińskie, polskie i żydowskie idee narodowe a problem w relacjach międzyetnicznych
Moderatorzy: Prof. Tetiana Ladychenko, Ukraina, Dr. hab Grzegorz Motyka, Polska, Dr. Igor Shchupak, Ukraina

WTOREK, 23 CZERWCA

PANEL 3.
ŻYDZI W CZASIE ZAGŁADY WOBEC KWESTI “UKRAIŃSKIEJ” I “POLSKIEJ”. UKRAIŃSKI RUCH NARODOWY A ŻYDZI
Moderatorzy: Dr Tamara Bakka, Ukraina, Dr. Yaroslav Kit, Polska

9.00 – 9.20
Dr. Aharon Weiss, AJDC Jerusalem, Izrael; doradca naukowy Ogólnoukraińskiego Centrum Badań nad Zagładą Żydów Tkuma
Zmiany w rozwoju polityki OUN-UPA w stosunku do Żydów w latach in 1939-1944 na pograniczu polsko-ukraińskim

9.20 – 9.40
Dr. hab Andrzej Żbikowski, Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, Żydowski Instytut Historyczny, Polska
Spory o skalę i znaczenie antyżydowskich pogromów we Lwowie w lipcu i sierpniu 1941 r.

9.40 – 10.00
dr. Oleksandr Kruglov, profesor Wydziału Filozofii Uniwersytetu w Charkowie, Charków, Ukraina
Relacje między-etniczne a pogromy Żydów na Zachodniej Ukrainie latem 1941 roku.

10.00 – 10.20
Marco Carynyk, Dyrektor Katedry Ukrainistyki, Uniwersytet w Toronto, Kanada
“Żydzi, Polacy i inna hałastra”: OUN i pogrom we Lwowie 1 lipca 1941 roku
Komunikat:
Roman Szuchewicz, Nachtigall, OUN, Yad Vashem, SBU: Znaleziska z archiwów polskich i ukraińskich

10.20 – 10.40
Dr. hab Grzegorz Motyka, Instytut Nauk Politycznych PAN, Polska
Ukraińska Powstańcza Armia a Żydzi 1942-1945

10.40 – 11.00 Przerwa

PANEL 4.
UKRAIŃCY, POLACY, ŻYDZI W PRZEDDZIEŃ ORAZ WOBEC NIEMIECKIEJ OKUPACJI I ZAGŁADY ŻYDÓW
Moderatorzy: Dr. hab Andrzej Żbikowski, Polska, Prof. Tetiana Ladychenko, Ukraina

11.00 – 11.20
Prof. Maksym Gon, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu w Równem, Równe, Ukraina
Obcy w orbicie skonfliktowanych nacjonalizmów: Żydzi pomiędzy ścierającymi się Ukraińcami i Polakami (1923-1941).

11.20 – 11.40
Prof. Wacław Wierzbieniec, Instytut Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Polska
Czy modelowe ujecie specyfiki stosunkow polsko-żydowsko-ukraińskich w obrębie jednego miasta jest mozliwe? Na przykładzie Brzeżan i Przemyśla podczas II wojny swiatowej.

11.40 – 12.00
Dr. Faina Vinokurova, dyrektor Regionalnego Archiwum w Winnicy, sekretarz Ogólnoukraińskiego Centrum Badań nad Zagładą Żydów Tkuma, Winnica, Ukraina
Relacje ukraińsko-żydowsko-polskie 1939-1944

12.00 – 12.20
Dr. Yaroslav Kit, Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów, Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Marii Curie-Sklodowskiej, Lublin, Polska
Życie codzienne we Lwowie w okresie II Wojny Światowej: Polacy, Żydzi, Ukraińcy.

12.20 – 12.40
Dr. Monika Szabłowska-Zaremba, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Polska
A. Chciuka i H. Grynberga opowieści o drohobyckiej Atlantydzie – ziemi trzech narodów.

12.40 – 14.00 Przerwa

PANEL 4 (kontynuacja).
UKRAIŃCY, POLACY, ŻYDZI W PRZEDDZIEŃ ORAZ WOBEC NIEMIECKIEJ OKUPACJI I ZAGŁADY ŻYDÓW
Moderatorzy: Dr. hab. Grzegorz Hryciuk, Polska, Prof, Maksym Gon

14.00 – 14.20
Prof. Tetiana Ladychenko, Instytut Metodologii Nauczania Historii, Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. M. Dragomanowa, Kijów, Ukraina
Żydzi na Zachodniej Ukrainie a polska polityka emigracyjna.

14.20 – 14.40
Dr. Olena Suchkova, profesor Wydziału Historii Ukrainy na Państwowym Uniwersytecie w Doniecku, Ukraina
Deportacja ludności polskiej z zachodnich regionów Ukraińskiej SSR (Luty 1940 – Czerwiec 1941)

14.40 – 15.00
Dr. Tamara Bakka, profesor w Instytucie Metodologii Nauczania Historii oraz Teorii społecznych i politycznych, Państwowy Uniwersytet Pedagogiczny im. M. Dragomanowa, Kijów, Ukraina
Stereotyp wizerunku Żyda w polskiej i ukraińskiej ideologii narodowej (na podstawie materiałów dotyczących Zachodniej Ukrainy podczas II wojny światowej).

15.00 – 15.20
Alex Denisenko, niezależny badacz, Lwów, Ukraina
Sokal jako przykład “Judenstadt” – napływ i odpływ ludności podczas wojny, relacje między grupami etnicznymi.

15.20 – 15.40 Przerwa

15.40 – 17.00 PANEL DYSKUSYJNY
Ukraińsko-polsko-żydowskie stosunki podczas II wojny: problemy i perspektywy badawcze. Podsumowanie Konferencji
Moderatorzy: Aharon Weiss, Izrael, Jakub Petelewicz, Polska, Igor Shchupak, Ukraina

ŚRODA, 24 CZERWCA

9.00 – 17.00 Seminarium dla nauczycieli

Organizacja warsztatów możliwa była dzięki wsparciu finansowemu grantu nr 2008-40