Stypendium 2011
Aleksandra Szczepan
Polski dyskurs posttraumatyczny. Literatura polska ostatnich lat wobec Holocaustu i tożsamości żydowskiej
W ramach projektu chciałabym zająć się zbadaniem obecnych w literaturze polskiej ostatniego dwudziestolecia prób ponownego wynajdowania tożsamości żydowskiej i wskrzeszania pamięci o kulturze żydowskiej w konfrontacji z polskością, polskimi stereotypami i mitami narodowymi. Szczególnie interesującym dla mnie problemem są strategie wytwarzania tożsamości w dziełach literackich twórców, będących przedstawicielami drugiego i trzeciego pokolenia Żydów, którzy przeżyli Holocaust.
Wykorzystując dotychczasowe ustalenia, poczynione podczas pisania pracy doktorskiej, zamierzam pogłębić swoje badania nad zjawiskiem kultury posttraumatycznej, czyli zespołem zjawisk społeczno-kulturowych, będących efektem przepracowywania traumy Holocaustu przez ocalałych z Zagłady oraz ich potomków. Zawarty w tytule projektu termin, „polski dyskurs posttraumatyczny”, celowo nawiązujący do dziedziny utworzonego niedawno Centrum Badań Dyskursów Postzależnościowych, ma w moim zamierzeniu objąć zespół praktyk o charakterze zarówno artystycznym, jak i ogólnokulturowym, które są wynikiem szczególnego splotu przepracowywania traumy i zjawisk wynikłych z przemian ustrojowych w ostatnim dwudziestoleciu.
Na przykładzie utworów autorów takich jak m.in. B. Keff, P. Paziński, E. Kuryluk, M. Pankowski, M. Głowiński, T. Słobodzianek spróbuję przeanalizować zjawisko ponownej problematyzacji zagadnienia tożsamości Żydów w Polsce, która stała się politycznie i społecznie możliwa po roku '89, kiedy w publicznym dyskursie mogły zaistnieć takie kwestie, jak: Holocaust rozumiany jako doświadczenie dotyczące społeczności żydowskiej; problem „kwestii żydowskiej”, politycznie sterowanego antysemityzmu w czasach PRL, czy wreszcie wydarzeń Marca '68 i ich konsekwencji w polskim życiu kulturalnym i publicznym. Interesować będą mnie więc po pierwsze utwory autorów, którzy mierzą się z posttraumatyczną pamięcią doświadczenia swoich rodziców, z życiem „zarażonym Zagładą” (P. Czapliński) w polskim społeczeństwie, w obliczu antysemityzmu i negowania ich tożsamości jako Żydów, a u których ekspresja tego doświadczenia mogła mieć miejsce dopiero po zmianie politycznej roku 1989 i stała się elementem strategii tożsamościowej (Keff, Kuryluk). Po drugie zajmę się zjawiskiem wynajdowania tożsamości żydowskiej w kontekście, często nostalgicznego, wskrzeszania pamięci o kulturze żydowskiej jako utraconej dla polskiej rzeczywistości kulturalnej i społecznej (Paziński, akcja „Tęsknię za tobą, Żydzie”).
Postaram się także dokonać wstępnej klasyfikacji możliwych sposobów mówienia o skomplikowanych relacjach polsko żydowskich w polskiej literaturze. Analiza ta będzie dotyczyć zarówno zabiegów formalnych konkretnych autorów, jak i zespołu motywów i figur pojawiających się w badanych tekstach literackich.
Interesującym kontekstem badawczym może również okazać się zestawienie praktyk konstruowania tożsamości żydowskiej w literaturze ostatnich lat z literackimi świadectwami Żydów tworzących w czasach PRL-u i analiza szczególnego rodzaju „mowy ezopowej”, która wykorzystywało wielu twórców przed rokiem '89 (K. Żywulska, K. Brandys). Postaram się pokazać, że zmieniająca się sytuacja polityczno-społeczna stanowiła i stanowi nieodłączny kontekst dla podejmowanych przez tych autorów prób zdefiniowania swojej pozycji wobec odziedziczonej traumy i tożsamości wykluczonego.
Rezultatem moich dotychczasowych badań dotyczących tego zagadnienia jest artykuł „Polski dyskurs posttraumatyczny”, który ukaże się w tomie zbiorowym „Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy:
tradycje i perspektywy badawcze”.
Projekt planuję zakończyć publikacją w formie poszerzonego studium w czasopiśmie naukowym. Uzyskane rezultaty poszerzyć mają kontekst badanego przeze mnie w pracy doktorskiej zagadnienia realizmu traumatycznego.
www.holocaustresearch.pl